Strefy Czystego Transportu a zarządzanie flotą – jakie zmiany szykują się w branży transportowej?

Co to jest Strefa Czystego Transportu? Rodzaje Stref Czystego Transportu

SCT, czyli Strefa Czystego Transportu to specjalnie wydzielony obszar, do którego mogą wjeżdżać i poruszać się po nim pojazdy spełniające odpowiednie normy emisji spalin. Są to tzw. normy Euro, które są związane z datą produkcji. Nieistotny jest w tym wypadku rodzaj napędu. Do Strefy Czystego Transportu mogą wjechać zarówno samochody z napędem benzynowym, Diesla, jak i hybrydowym czy elektrycznym. Szczegółowe wymogi i odstępstwa od nich są zależne od konkretnej strefy i jej zarządcy. Strefy SCT są odpowiednio oznakowane: dotyczy ich znak drogowy informacyjny D-54 (zielone auto wewnątrz zielonego okręgu).

Pojazdy, które mogą wjeżdżać do Strefy Czystego Transportu, otrzymują naklejkę, którą umieszcza się w lewym dolnym rogu przedniej szyby. Jest ona wydawana przez prezydenta miasta, wójta lub burmistrza za niewielką opłatą nieprzekraczającą 5 zł. Na naklejce umieszczone są informacje tj.: rok produkcji pojazdu, rodzaj paliwa, numer rejestracyjny oraz strefa, w jakiej obowiązuje zezwolenie. W przypadku 95% pojazdów nie będzie jednak konieczności naklejania takiej naklejki, ponieważ dane zostaną pobrane z CEPIK po odczytaniu tablicy rejestracyjnej. Specjalne oznaczenie obowiązuje dla starszych aut, które nie spełniają wymogów, ale korzystają ze specjalnego wyłączenia oraz samochodów spoza Polski^[1].

Celem wprowadzenia Stref Czystego Transportu, które zazwyczaj pojawiają się w większych miastach, jest ograniczenie emisji zanieczyszczeń i ochrona środowiska. Korzyści czerpią także mieszkańcy, którzy mogą oddychać czystszym powietrzem. Ogólne zasady funkcjonowania Stref Czystego Transportu są regulowane ustawowo, ale o ich kształcie i szczegółach funkcjonowania decydują samorządy.

Gdzie obowiązują Strefy Czystego Transportu i kto je nadzoruje?

W połowie 2024 roku Strefy Czystego Transportu zostaną wprowadzone w Warszawie i Krakowie. Następnie zostaną one stopniowo wdrażane również w takich miastach jak: Katowice, Poznań i Wrocław, ale na ten temat nadal trwają negocjacje. Warto wiedzieć, że tego typu obszary muszą być odpowiednio oznakowane i mogą przybierać różne kształty, które zależą od ustaleń samorządowców. Aktualnie w całej Europie jest już ich 320 i ich liczba ciągle się powiększa^[2]. Większa część z nich powstała w przeciągu ostatnich 10 lat^[3].

Zgodnie z Krajowym Planem Odbudowy wprowadzenie Stref Czystego Transportu będzie obowiązkowe dla miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców, w których przekroczone zostają normy tlenków azotu.

Strefa Czystego Transportu w Warszawie

Warszawa jako pierwsze miasto w Polsce rozpoczyna wyznaczanie Stref Czystego Transportu, które będą obowiązywać już od 1 lipca 2024 roku. Uchwała została przyjęta przez Radę m.st. Warszawy 7 grudnia 2023 roku. Zgodnie z jej ustaleniami Strefa Czystego Transportu obejmie większość Śródmieścia oraz cześć obszarów przylegających do niego dzielnic. Granice wyznaczają: al. Prymasa Tysiąclecia, Al. Jerozolimskie, Trasa Łazienkowska, al. Stanów Zjednoczonych, ul. Wiatraczna, tory kolejowe wzdłuż północnej obwodnicy kolejowej do al. Prymasa Tysiąclecia. Ulice stanowiące granice nie będą objęte strefą.

Uchwała przewiduje ulgę dla mieszkańców stolicy, którzy płaca w niej podatki. Oni będą mieli na dostosowanie się do nowych wymogów trzy i pół roku. Wyjątek stanowić też będą samochody należące do seniorów, czyli osób, które do końca 2023 roku ukończyły 70 lat. Należy pamiętać, że obie zasady obowiązują tylko wtedy, kiedy osoby, którym przysługują ulgi, były właścicielami pojazdów przed 1 stycznia 2024 roku.

Wymagania będą wprowadzane stopniowo (co 2 lata) i w 2032 roku uzyskają ostateczny, najbardziej restrykcyjny kształt. Etapy wdrażania zasad Strefy Czystego Transportu w Warszawie wyglądają następująco:

Etap 1. – lipiec 2024:

• pojazdy z silnikiem benzynowym muszą spełniać normę Euro 2. Ich wiek w roku wdrożenia nie może przekraczać 27 lat (rok produkcji do 1997);
• pojazdy z silnikiem Diesla muszą spełniać normę Euro 4 i mieć maksymalnie 19 lat (rok produkcji do 2005).

Etap 2. – 2026 rok:

• dla pojazdów benzynowych norma Euro 3, ograniczenie do 26 lat (rok produkcji 2000);
• Diesle z normą Euro 5, o maksymalnym wieku 17 lat (rok produkcji do 2009).

Etap 3. – 2028 rok:

• pojazdy benzynowe – Euro 4, maksymalnie 23 lata (rok produkcji 2005);
• Diesle – Euro 6, maksymalnie 14 lat (rok produkcji 2014).

Etap 4. – 2030 rok:

• pojazdy benzynowe – Euro 5, maksymalnie 21 lat (rok produkcji 2009);
• Diesle – Euro 6dT, maksymalnie 13 lat (rok produkcji 2017).

Etap 5. – 2032 rok:

• pojazdy benzynowe – Euro 6, maksymalnie 18 lat (rok produkcji 2014);
• Diesle – Euro 6d, maksymalnie 12 lat (rok produkcji 2020).

Wyłączone z zakazu zostają:

• osoby zamieszkałe w Warszawie i płacące podatki w tym mieście zwolnione będą z wymagań z dwóch pierwszych etapów. Zasady dotyczyć ich będą w 2028 roku;
• osoby, które do końca 2023 roku ukończą 70 lat;
• służby: pogotowie, policja, straż graniczna, straż pożarna;
• pojazdy, którymi poruszają się osoby z niepełnosprawnością;
• inne pojazdy specjalnego przeznaczenia, np. oznaczony specjalną tabliczką autobus szkolny, pomoc drogowa, karawan;
• pojazdy zabytkowe i historyczne;
• przypadki losowe, np. dojazd do lekarza, szpitala, zdawania egzaminu (w takim wypadku obowiązuje przepustka na 4 dni w roku)^[4].

Opinie mieszkańców i przedsiębiorców na temat wprowadzenia Stref Czystego Powietrza w Warszawie są podzielone. Niektórzy uważają zasady za korzystne dla podniesienia komfortu życia w obrębie strefy oraz doceniają pozytywny wpływ na środowisko. Inni zauważają pewne niesprawiedliwości (np. co do wieku samochodów) oraz obawiają się konsekwencji restrykcji, m.in. konieczności wymiany samochodu na nowszy czy zmiany wybieranej trasy.

Strefa Czystego Transportu w Krakowie

1 lipca 2025 roku zostanie wprowadzony również pierwszy etap zmian związanych z wprowadzeniem Strefy Czystego Transportu w Krakowie. Obejmie on auta, które nie spełniają norm emisji spalin Euro 1 (benzyna) i Euro 2(Diesel). W przypadku napędu benzynowego będzie to rocznik 1992 i starszy, a w Dieslu – 1996 i starszy. Jeśli pojazd został kupiony po 1 marca 2023 roku, to obowiązuje go norma Euro 3 (benzyna – rocznik 2000) i Euro 5 (diesel – rocznik 2010). Wyjątek stanowią pojazdy:

• osób niepełnosprawnych;
• transportu medycznego i sanitarnego;
• osób po 70. roku życia;
• warsztatowe;
• kampery;
• pogotowia technicznego;
• rolnicze;
• budowlane

Wyjątek stanowi też dojazd do szpitali w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia.

Wprowadzenie uchwały w Krakowie poprzedziły certyfikowane badania emisji spalin i realnego ruchu oraz konsultacje z mieszkańcami.

Strefa Czystego Transportu w Krakowie ma objąć całe miasto. Wyłączona zostanie z niej obwodnica autostradowa Krakowa, trasy ekspresowe i wyznaczone do nich trasy dojazdowe, które prowadzą do gmin ościennych^[5].

Strefa Czystego Transportu we Wrocławiu

Zgodnie ze zaktualizowanym Programem Ochrony Powietrza (POP) Wrocław ma obowiązek przyjęcia do końca 2024 roku projektu Strefy Czystego Powietrza. Wdrożenie zasad ma rozpocząć się więc dopiero w 2025 roku i funkcjonować w 2026 roku, więc jest jeszcze trochę czasu na wprowadzanie zmian w zarządzaniu flotą w tym mieście. Ponownie zmiany mają być wprowadzane stopniowo.

Strefy Czystego Transportu w Europie

Dla flot samochodowych, których trasy znajdują się w całej Europie, znaczenie będą miały też Strefy Czystego Transportu poza Polską. Europejskich obszarów o podobnych ograniczeniach co do wjazdu jest ponad 320. Najwięcej, bo ponad połowa znajduje się na terenie Włoch, a jedna czwarta – Niemiec. Szacuje się, że od 2025 roku w Europie będzie już 507 Stref Czystego Transportu (zgodnie z raportem Clean Cites Campaign^[6]). Zmiany spowodowane są krajowymi przepisami, które wejdą w życie nie tylko w naszym kraju, ale też w Hiszpanii czy we Francji.

W ciągu 2 lat przynajmniej 27 istniejących już w Europie stref ma zostać poszerzonych lub obowiązywać na nich mają bardziej restrykcyjne zasady. Dotyczy to m.in. Berlina, Paryża, Londynu.

Managerowie flot muszą więc regularnie sprawdzać przepisy obowiązujące w krajach i miastach, przez które wiodą trasy. Warto też analizować flotę pod kątem wieku samochodów oraz norm emisyjności. Wprowadzenie Stref Czystego Transportu może wpłynąć na koszty operacyjne floty. Pojazdy, które nie spełniają wymogów strefy, mogą być objęte dodatkowymi opłatami lub mandatami.

Strefa czystego transportu – ograniczenia dla samochodów ciężarowych

Szczegóły dotyczące ograniczeń dla samochodów ciężarowych znane są w stosunku do stref wyznaczonych w Warszawie. Zarządzając flotą samochodów ciężarowych, warto zapoznać się m.in. z Załącznikiem Nr 2 do Uchwały Nr XCI/2974/2023 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z 7 grudnia 2023 roku o Pojazdach dodatkowo wyłączonych od zakazu wjazdu do Strefy. Można tam znaleźć zapis m.in. o tym, że od 1 lipca 2024 do 31 grudnia 2025 roku z zakazu wjazdu do strefy w Warszawie wyłączone są pojazdy samochodowe z silnikami z zapłonem iskrowym, autobusy i samochody ciężarowe oraz ciągniki samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t spełniające przynajmniej wymagania europejskiej normy emisji spalin Euro 2 lub wyprodukowane nie wcześniej niż w 1997 r.

Ponadto w tym okresie zasady strefy nie obowiązują dla pojazdów:

• z silnikami z zapłonem samoczynnym o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t, które spełniają przynajmniej wymagania normy Euro 4 lub wyprodukowane były nie wcześniej niż w 2005 r.;
• z silnikami z zapłonem samoczynnym oraz autobusy, samochody ciężarowe i ciągniki samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t, które spełniają przynajmniej normę Euro IV lub były wyprodukowane nie wcześniej niż w 2005 r ^[7].

W przytoczonym dokumencie można znaleźć szczegółowy spis wszystkich rodzajów i roczników pojazdów, które są w danym okresie zwolnione z przestrzegania zasad strefy.

Dla autobusów i pojazdów ciężarowych powyżej 3,5 t etapy wdrażania SCT w Warszawie prezentują się następująco:

Etap 1. – lipiec 2024:

• mieszkańcy Warszawy i przedsiębiorstwa z siedzibą w Warszawie – bez limitów;
• pojazdy z silnikiem benzynowym muszą spełniać normę Euro II. Ich wiek w roku wdrożenia nie może przekraczać 27 lat (1997 r.);
• pojazdy z silnikiem Diesla muszą spełniać normę Euro VI i mieć maksymalnie 19 lat (2005 r.).

Etap 2. – 2026 rok:

• mieszkańcy Warszawy i przedsiębiorstwa z siedzibą w Warszawie – bez limitów;
• dla pojazdów benzynowych norma Euro III, ograniczenie do 26 lat (rok produkcji 2000);
• Diesle z normą Euro V, o maksymalnym wieku 17 lat (rok produkcji do 2009).

Etap 3. – 2028 rok:

• pojazdy benzynowe – Euro IV, maksymalnie 23 lata (rok produkcji 2005);
• Diesle – Euro VI, maksymalnie 18 lat (rok produkcji 20210).

Etap 4. – 2030 rok:

• pojazdy benzynowe – Euro V, maksymalnie 22 lata (rok produkcji 2008);
• Diesle – Euro 6dT, maksymalnie 18 lat (rok produkcji 2012).

Etap 5. – 2032 rok:

• pojazdy benzynowe – Euro 6, maksymalnie 20 lat (rok produkcji 2012);
• Diesle – Euro 6d, maksymalnie 20 lat (rok produkcji 2012).

Kary za wjazd do strefy czystego transportu samochodem, który nie spełnia wymagań

Wjazd do Strefy Czystego Transportu będzie weryfikowany za pomocą dostępu do Centralnej Ewidencji Pojazdów i nalepek wydawanych dla starych pojazdów, które spełniają kryteria dla wyjątków. Kontrolę będzie sprawować Policja oraz Straż Miejska. Kara za złamanie przepisu wyniesie do 500 zł.

Strefy czystego transportu a zarządzanie flotą – jakie zmiany warto wprowadzić?

Strefy Czystego Transportu mogą mieć wpływ na funkcjonowanie floty, która porusza się w ich obrębie. Konieczna więc będzie analiza tras i zaproponowanie ewentualnych zmian, dzięki którym pojazdy niespełniające norm będą mogły ominąć strefy z ograniczeniami wjazdu. Na fali ciągle wprowadzanych zmian w miastach w Polsce i Europie warto też rozpocząć modernizację floty i zaplanować w budżecie zakup pojazdów, których nie obejmą obostrzenia. Należy jednak przede wszystkim oszacować koszty związane ze wszystkimi możliwymi rozwiązaniami oraz wybrać to, które jest optymalne dla prowadzonej działalności. Przyda się także wewnętrzny system monitorowania emisji pojazdów floty oraz edukacja i szkolenia dla kierowców dotycząca wprowadzanych Stref Czystego Transportu.